Ten artykuł jest fragmentem mojej książki W Końcu Poniedziałek.
Czy zdarzyło ci się kiedyś spędzać dużo czasu na podejmowaniu decyzji, na przykład wybierając restaurację czy film do obejrzenia? A potem czułeś narastającą irytację i żal, zdając sobie sprawę, ile czasu niepotrzebnie straciłeś na podjęcie tej decyzji?
W tej wskazówce wyjaśnię ci, skąd bierze się ten problem. Kiedy zrozumiesz, dlaczego tak się dzieje, podejdziesz do podejmowania decyzji o wyborze ścieżki kariery z większą lekkością i mniejszą presją. Zrozumiesz, że niezależnie od tego, czy wybierzesz opcję maksymalistyczną, czy wystarczająco dobrą, po pewnym czasie poczujesz podobny poziom szczęścia w obu przypadkach.
W książce Paradoks wyboru Barry Schwartz wyjaśnia, że na wyrównujący się poziom szczęścia do stanu sprzed podjęcia decyzji odpowiada tzw. zjawisko hedonistycznej adaptacji. Jest to tendencja człowieka do przyzwyczajania się do zmian – zarówno po tych skrajnie dobrych doświadczeniach (wygranie losu na loterii), jak i skrajnie złych (ciężka choroba). Schwartz argumentuje badaniami, że z biegiem czasu emocjonalny efekt nowych pozytywnych czy negatywnych doświadczeń, szybko się zmniejsza.
Ze względu na nieświadomość hedonistycznej adaptacji ludzie często przeceniają trwałość satysfakcji płynącej z wymarzonych doświadczeń – początkowy entuzjazm wkrótce znika, a nasz nastrój wraca do średniego poziomu ogółu społeczeństwa. Przykład pomarańczy dobrze ilustruje tę adaptację: kiedyś były luksusem, obecnie są codziennością i już nie dają nam takiej satysfakcji. Barry Schwartz argumentuje, że gdyby ludzie grający w Lotto zrozumieli, jak działa efekt adaptacji, prawdopodobnie rzadziej decydowaliby się na udział w tych grach, wiedząc, że i tak ich stan samopoczucie wróci na społecznej normy po chwilowym zachłyśnięciu się szczęściem.
Możesz pomyśleć: „Co wynika z istnienia zjawiska hedonistycznej adaptacji w kontekście wyboru ścieżki rozwoju zawodowego?” Przedstawię teraz dwie praktyczne lekcje:
Nie trać zbyt dużej ilości czasu na decyzje (Lekcja 1)
Podczas decyzji w wyborze kierunku rozwoju, często możemy myśleć, że im więcej zainwestujemy czasu w tę decyzję, tym bardziej będziemy cieszyć się jej efektami. Jednak gdy weźmiemy pod uwagę, efekt adaptacji, to zobaczymy, że zadręczanie się decyzjami i poświęcanie im masy czasu, to zła inwestycja. Najbardziej tracą na tym maksymaliści, którzy szczególnie angażują się w analizowanie wszystkich możliwych opcji. Gdy zrozumiemy efekt adaptacji, łatwiej będzie nam podjąć „wystarczająco dobry” wybór, który zaoszczędzi nam czas i energię.
Pamiętaj o efekcie adaptacji hedonistycznej, gdy pojawią się wątpliwości co do decyzji (Lekcja 2)
Po początkowym entuzjazmie związanym z nowym przedsięwzięciem, kiedy pojawia się hedonistyczna adaptacja, możemy poczuć chęć zmiany ścieżki. Wydaje się nam, że coś jest nie tak, bo ekscytacja, którą czuliśmy na początku, zniknęła. Najgorsze, co możemy zrobić w takim momencie, to porzucić dotychczasową ścieżkę. Może to prowadzić do uzależnienia od ciągłych nowych doświadczeń i skakania z jednej opcji na drugą, ponieważ nowa decyzja niesie za sobą efekt nowości. Jak zauważył Arystoteles, „Młodość żywi się nadzieją”. Warto zauważyć, że efekt świeżości jest odpowiednikiem „niedoinformowanego optymizmu”, z sinusoidy Alexa Hermoziego. Przeskakiwania z kwiatka na kwiatek daje nam krótkoterminowe szczęście, ale nie jest to dla nas długoterminowo korzystne. Zadowolenie będzie równie krótkotrwałe, jak poprzednie. Świadomość efektu hedonistycznej adaptacji pomoże nam, zrozumieć, że nie da się ominąć spadku początkowej ekscytacji, co pomoże nam wytrwać chwile zwątpienia, które na pewno przyjdą po dokonaniu wyboru.
Podsumujmy obie lekcje. Z pierwszej nauczyliśmy się, że nie warto poświęcać masy czasu na podejmowanie decyzji. Z drugiej dowiedzieliśmy się, że uświadamiając sobie efekt hedonistycznej adaptacji, łatwiej nam będzie wytrwać w obranym kierunku, gdy będziemy doświadczać zwątpień.
– – –
Tak czy inaczej, po dokonaniu wyboru pojawią się myśli o zmianie decyzji. Oto strategie, które możesz wykorzystać, aby w chwilach zwątpienia trzymać się obranego kursu:
3 strategie, gdy pojawią się wątpliwości co do podjętej decyzji o zmianie kariery
Pierwsza strategia: Pamiętaj, że nawet jeśli przeskoczysz na inną opcję, po jakimś czasie również w niej doświadczysz hedonistycznej adaptacji. Sama ta świadomość obniży twoje oczekiwania wobec chęci zmiany decyzji.
Druga strategia: Możemy zmniejszyć oddziaływanie efektu hedonistycznej adaptacji regularną praktyką wdzięczności – wspominaną już wcześniej. Gdy stanem wyjściowym postrzegania tego, co mamy będzie „brak”, znajdziemy nieograniczone powody do radości.
Trzecia strategia: Gdy dopadnie cię efekt hedonistycznej adaptacji, rozważ zmianę podejścia do wykonywanych czynności. To podejście opisałem w kroku nr 1, pokazując, jak pozbyć się nudy. Zamiast szukać nowych kierunków kariery w poszukiwaniu ponownej ekscytacji, rozważ zrobienie tego samego, ale w nowy sposób, tak aby zadanie wywoływało u ciebie stan przepływu. Rozwijaj się, jak to robili pracownicy fabryk Rico i Joe. Widzieli oni możliwości rozwoju tam, gdzie inni ich nie dostrzegali. Czy jest coś, czego nie dostrzegasz? Rozwój nie musi polegać tylko na podnoszeniu poziomu, ale także na wykonywaniu czegoś inaczej, ciekawiej, zabawniej, z większą jakością. Prawdopodobnie będziesz musiał zaaranżować zadania tak, aby wiązały się z wymyślaniem lub odkrywaniem czegoś nowego. Pamiętaj o wspomnianych już czterech głównych warunkach sprzyjających doświadczeniu przepływu: cele stanowiące wyzwanie, określone zasady działania, regularna informacja zwrotna oraz możliwość sprawowania kontroli nad procesem (z pełną koncentracją na zadaniu)1.
– – –
Podsumujmy trzy strategie radzenia sobie z obniżoną satysfakcją po podjętej decyzji. Po pierwsze, w trudnych chwilach pamiętaj, że nawet jeśli ponownie zmienisz kierunek działania i wybierzesz inną ścieżkę, z czasem i tak wystąpi efekt hedonistycznej adaptacji. Drugą strategią jest zastosowanie praktyki wdzięczności, czyli założenie, że punktem wyjścia jest brak – wszystko, co mamy, jest nam dane. Trzecią, ostatnią strategią jest robienie czegoś inaczej, lepiej, szybciej lub z większą jakością. Wymaga to podejścia do tych samych czynności, ale z nowym nastawieniem mentalnym i zastosowaniem czterech warunków doświadczenia przepływu.
- Mihály Csíkszentmihályi Flow – Stan Przepływu (str. 126) ↩︎